ابوالفتح‌خان بختیاری

ابوالفتح‌خان بختیاری نام یکی از خوانین بختیاری است که پس از ائتلاف با کریم‌خان زند یکی از میراث‌داران حکومت نادرشاه شد. با تشکیل شورای سه نفره حکومتی با کریم‌خان زند و علیمردان خان بختیاری به حکومت اصفهان رسید و پس از شورش علیمردان خان علیه کریم‌خان زند توسط علیمردان خان کشته شد.

ابوالفتح خان پسر قاسم خان آستركی دورکی هفت لنگ است که در سال 1145 ه ق پس از كشته شدن برادرش احمد خان به همراه عده اي ديگر از خوانين آستركي از جمله منصورخان و محمدحسين خان و جلال خان به دستور نادرشاه خانه هايشان را به اصفهان ( پايتخت ) برده و در آنجا ساكن شدند و خود نيز برمناصبي اشتغال يافتند. ابوالفتح خان به بيگلربيگي شهر مروشاهنجان با حكم نادرشاه منصوب شد. ايشان تا زمان ابراهيم شاه افشار حاكم آنجا بود و پس از آن با حكم ابراهيم شاه به حكومت اصفهان منصوب گردید و تا سال 1164 حاكم اصفهان و نايب السلطنه بود. و علي صالح خان زراسوند فرزند عبدخلیل و نوه ی عبده صالح  به حکومت بختیاری برگزیده شد. دکتر عبدالرضا درگاهی ( روزنامه خروش آنزان ) می نویسد:«كسان ديگر، از اعقاب همين خوانين بختياري دودمان ميرجهانگيرخان( بهرامسری) آستركي بودند كه در غايله افغان از آنها نام برده مي شود. از آن جمله قاسم خان بختياري در زمان شاه سلطان حسين صفوي و همچنين ابوالفتح خان پسر قاسم خان كه مدتي حكومت اصفهان را داشته و با حيله علي مردان خان چهارلنگ كشته مي شود. ولي در بعضي نسخ نوشته شده كه ابوالفتح خان و علي مردان خان و كريم خان زند با هم متحد و همداستان بودند ولي كريم خان با حيله ابوالفتح خان را كشته و سپس عليمردان خان را هم به قتل رسانيد و خود يكه تاز ميدان شد.»

هنگام مرگ نادرشاه ابوالفتح خان بختياري حاكم اصفهان بود. ناخوشنودي يكي ديگر از رهبران ايل بختياري بنام عليمردانخان چهارلنگ از ابوالفتح خان و تقاضاي كمك از كريم خان سبب شهرت كريم خان گشت. كريم خان به همراه افراد قبيله خود و همراهي عليمردان خان به اصفهان حمله بردند و اين شهر را تصرف كردند. پس از آن ميان اين سرداران (ابوالفتح خان، كريم خان، وعليمردان خان) اتحاد سه گانه اي ايجاد شد. منظور از اين اتحاديه تشكيل يك دولت جديد در ايران بود، مهمترين شرايط اتحاد سه گانه( اتحادسه لر) عبارت بود از:2 1- برگزيدن يكي از افراد خاندان صفوي با عنوان (شاه اسماييل سوم)به سلطنت ايران 2- واگذاري امور كشوري به عليمردان خان 3- واگذاري حكومت اصفهان به ابوالفتح خان 4- واگذاري امور لشكري به كريم خان

در سال 1163 هجري قمري عليمردان خان كه يكي از رؤساي بختياري بود چون وضع پادشاهي ايران را مختل ديد. او هم با دعاي سلطنت قيام نمود يعني از محل خود با عده اي بختياري به طرف اصفهان حركت نمود. حاكم اصفهان از طرف (شاهرخ افشار) ابوالفتح خان از بزرگان بختياري بود و با سپاه زيادي به استقبال علي مردان خان از شهر بيرون رفت و در دروازه شهر دو سپاه به هم رسيده، جنگ سختي نمودند بطوريكه جمعي مقتول و عده اي از طرفين مجروح گشته و ابوالفتح خان پيروز ميدان شد.

عليمردان خان پس از اين شكست با سابقه اي كه با كريم خان زند داشت بطرف ملاير حركت نمود و هر طوري بود كريم خان را با خود همراه ساخت و با سه هزار مرد جنگي و برادرانش به اردوي عليمردان خان پيوسته و به جنگ ابوالفتح خان مبادرت ورزيدند و پس از زد و خورد زيادي كه از بامداد تا شامگاه طول كشيد و كشتار زيادي به عمل آمد ، ابوالفتح خان مغلوب و فتح نصيب عليمردان خان گرديد و به شهر اصفهان وارد شد.

منبع محمد رجبی نیری، تاریخ زندیه، انتشارات مصباح، ۱۳۷۶ مروی، تاریخ عالم آرای نادری، علی بهرامسری آسترکی،"بنه وار من ایل من" قم،1382 علی بهرامسری آسترکی،" شاهکار ایل بختیاری"، قم،1384 دکتر عبدالرضا درگاهی، " روزنامه خروش آنزان"

ابوالفتح‌خان بختیاری، یکی از خوانین ایل بختیاری بود، که پس از ائتلاف با کریم‌خان زند و علی مردان خان، یکی از میراث‌داران حکومت نادرشاه شد. با تشکیل شورای سه نفره حکومتی با کریم‌خان زند و علیمردان خان، وی به حکومت اصفهان رسید و پس از شورش علیمردان خان علیه کریم‌خان زند، توسط علیمردان خان کشته شد.

زندگینامه

در ۱۱۴۵ ق که نادر شاه به سبب بروز شورش و قتل حاکم بختیاری، به سرزمین آنان لشکر کشید، منابع از ابوالفتح خان در مقام یکی از رؤسای ایل بختیاری یاد کرده‌اند، که به اطاعت از نادر گردن نهاد.

نادر شاه نیز او و برخی از بزرگان بختیاری را به مقام یساولی خود برگزید؛ آنگاه حدود ۳۰۰۰ نفر از بختیاری‌ها را به سرکردگی ابوالفتح‌خان، کاید علی صالح و قاسم خان، به خراسان کوچاند و در منطقه جام سکنی داد.

پس از قتل نادر در ۱۱۶۰ق/۱۷۴۷م عادل شاه به حکومت نشست، اما برادر کهترش ابراهیم شاه که حکومت ایالات مرکزی ایران را بر عهده گرفته بود، با پادشاه جدید به کشمکش برخاست. وی هنگامی که روانه آذربایجان شد، ابوالفتح‌خان را که در آن زمان سمت بیگلربیگی مرو شاه‌جان را بر عهده داشت، به حکومت اصفهان، قم، کاشان، لرستان و خجلستان برگماشت.

دیری نگذشت که شاهرخ میرزا، نواده نادر در ۱۱۶۱ ق در مشهد بر تخت سلطنت نشست و ابراهیم شاه و عادل شاه، هر دو مدعی حکومت را به قتل رساند.

در این دوران پر آشوب مردم اصفهان پیرامون ابوالفتح خان که قدرت و شوکتی بسیار یافته بود، گرد آمدند و او را به پادشاهی برگزیدند، اما او نپذیرفت و شاهرخ میرزا نیز حکومت ابوالفتح خان را بر اصفهان تأیید کرد.

در این زمان به سبب همکاری ابوالفتح خان با کسانی چون معیرخان (معیرالممالک)، وزیر سابق نادر، دراصفهان، برخلاف شهرهای دیگر، صلح و آرامش حکم‌فرما بود. اما علی مردان خان رئیس ایل چهارلنگ که نواحی بختیاری تا خوزستان را تسخیر کرده بود و داعیه سلطنت داشت،نیز به سبب رقابت قبیله‌ای با ابوالفتح خان، برآن شد تا به اصفهان هجوم برد.وی در نزدیکی این شهر اردو زد و نهانی با برخی از رجال این شهر چون معیرالممالک ارتباط یافت.

از سوی دیگر سلیم خان افشار که از سوی شاهرخ میرزا به حکومت اصفهان منصوب شده بود، در رأس سپاهی به این شهر آمد و به ابوالفتح خان پیوست.

ابوالفتح خان در ناحیه مورچه خورت، در نزدیکی اصفهان، علی مردان خان را شکست داد و به گلپایگان گریزاند. آنگاه علی مردان خان با کریم خان زند متحد و این دو در ۱۱۶۳ ق با ۲۰ هزار سپاهی، به اصفهان حمله کردند.

در سال ۱۱۶۴ق علی مردان خان برخی از فرماندهان سپاه ابوالفتح خان را با وعده غارت اصفهان با خود همراه کرد و به اتفاق کریم خان، سپاه ابوالفتح خان و نیروهای مدافع اصفهان را در کنار این شهر، سخت شکست داد و آنان را به داخل اصفهان عقب راند. دیری نپایید که شهر نیز به دست مهاجمان افتاد و غارت شد.

ابوالفتح خان با وساطت یکی از خوانین زند مورد عفو کریم خان قرار گرفت. گرچه علی مردان خان اداره شهر را در دست گرفت، اما به خوبی دریافت که بدون همکاری ابوالفتح خان که از پشتیبانی طرفداران حکومت صفوی و نیز طرفداران شاهرخ برخوردار بود، نمی‌تواند شهر را در تصرف خود داشته باشد. از این روی علی مردان خان و ابوالفتح خان به اتفاق کریم خان زند، یکی از نوادگان شاه سلطان حسین صفوی را با نام شاه اسماعیل سوم بر تخت سلطنت نشاندند و خطبه به نام او خواندند، پس از آن خود اداره امور را در دست گرفتند.

بدین ترتیب که علی مردان خان در سمت وکیل‌الدوله، نایب‌السلطنه شاه جوان شد، کریم خان زند به فرماندهی کل سپاه و ابوالفتح خان نیز همچنان در منصب پیشین خود، حکومت اصفهان را در دست گرفت. آنان سوگند خوردند، در کارها بدون مشورت یکدیگر اقدامی نکنند.

ابوالفتح خان در مقام حاکم پایتخت از هیچ قدرتی برخوردار نبود و تنها به سبب تأمین خواسته طرفدارانش این منصب به او سپرده شد. از سوی دیگر کریم خان زند بر آن بود که وی را به عنوان یکی از اعضای سه گانه حکومت بر سر کار نگاه دارد تا موازنه‌ای به زیان علی مردان خان، در میان طوایف بختیاری به وجود آورد، به هر روی هنگامی که کریم خان زند به قصد مطیع ساختن حکام کردستان و همدان از اصفهان خارج شد، علی مردان خان از غیبت وی بهره برد و ابوالفتح خان را دستگیر کرد و به قتل رساند.

به گفته رستم‌الحکما (ص ۲۵۲) وقتی ابوالفتح خان نسبت به باده گساری‌ها وعیاشی‌های هم پیمانان خود اعتراض کرد، به دست علی مردان خان به قتل رسید، اما علت اصلی قتل وی را می‌بایست دراختلاف بین دو ایل رقیب هفت لنگ و چهارلنگ بختیاری دانست. سرانجام کریم خان ظاهراً به انتقام قتل ابوالفتح خان در نبردی علی مردان خان را شکست داد.